Leven en werken van Ahmad Sheer,
Syrisch kunstschilder in Antwerpen

Wist u dat het licht in Vlaanderen radicaal anders is dan in Syrië, dat er verschillende schakeringen bestaan van blauw, grijs en turkoois? Ahmad Sheer bracht ze in beeld. Aan de hand van vijf van zijn schilderijen construeerden we mee zijn levensverhaal. Begin oktober kan u dit – en meer van zijn werk – bewonderen tijdens een tentoonstelling in Wilrijk.

Ahmad Sheer: “Picnic of Spirits” beeldt de citadel van Aleppo af. Je ziet op het schilderij vier vrouwen op een bankje zitten, met voor hen de eeuwenoude citadel. Het zijn drie dochters, en hun moeder. De citadel van Aleppo is een pleisterplaats, een plaats waar men afspreekt, vrienden ontmoet, picknickt, bijpraat. Een plaats om te leven.”

“Door de oorlog kon dat niet meer, want de buurt rond de citadel lag in een gevaarlijke wijk. Ik ben er lang niet meer geweest, en zou er ook nu niet naar terugkeren. Gelukkig is de citadel intact gebleven. Ze bestaat ook al 1000 jaar in de huidige vorm, en op die plaats ligt ook al vele duizenden jaren een versterking – Aleppo is al meer dan 4000 jaar onafgebroken bewoond. Ze zal dus ook deze oorlog overleven.”

“Je kan nu opnieuw picknicken rondom de citadel, maar elders in de stad is het nog onveilig. Recentelijk viel er naast de citadel nog een verdwaald projectiel, afgevuurd door het Nusrafront, een islamistische oorlogsgroepering.”

Sheer: “Kopiëren of imiteren doe ik nooit, maar voor de Guernica van Picasso heb ik een uitzondering gemaakt, omdat Picasso oorlog begrijpt. Let maar eens op de groene vrouwfiguur links. Die schreeuw, die blik naar boven, dat verdriet, dat is wat ik in Syrië gezien heb, hoe oorlog echt is.”

“De oorspronkelijke Guernica zit vol symboliek, als aanklacht tegen het Spaanse Francoregime in de jaren 1930, en die symboliek heb ik een hedendaagse Syrische invulling geven. Onder het paard links zie je bijvoorbeeld gevallen standbeelden, die in Aleppo voor het geschiedkundig museum staan. Je ziet ook rechts de soek, met de typische lichtinval van de zon door de kleine dakraampjes.”

“En de oranje vogel links, naast de schreeuwende vrouw? Op de oorspronkelijke Guernica beeldt Picasso daar een stier af; men denkt als symbool voor de Spaanse staatsmacht onder Franco. Wel, ik heb daar een adelaar geschilderd, het symbool dat Arabische regimes als Syrië en Egypte voor hun staatsmacht gebruiken.”

“Het tafereel dat de Guernica schetst, is hoe ik de oorlog in mijn nabije omgeving heb meegemaakt… Mijn straat die gebombardeerd werd door het Syrische regeringsleger, omdat er zich in de buurt veel militieleden en sympathisanten van het Nusrafront schuilhielden. Dat zij onder vuur werden genomen begrijp ik wel, maar ik begrijp niet dat Assad gewoonweg met de grove borstel door mijn wijk is gegaan, en zo ook vele onschuldige burgers heeft gedood die eerder neutraal in de oorlog stonden.”

Sheer: “Ik heb altijd in Aleppo gewoond, en ze zeggen van Aleppianen dat ze net zoals Antwerpenaren zijn: vol van zichzelf, en té trots op hun stad. Geheel terecht natuurlijk, want het zijn beide mooie steden. Ze liggen beide ook in het noorden, zijn steden met veel werkgelegenheid en veel industrie. Maar daar gaat dit schilderij dus slechts zijdelings over, want ‘Sham’ is Arabisch voor Syrië in het algemeen, en Damascus, de hoofdstad, in het bijzonder.”

“Toen ik Sham schilderde, was Damascus het toneel van een hevige strijd tussen het regeringsleger en het Nusrafront. Ik heb er dan ook een eerbetoon aan Damascus van gemaakt; de vrouw die de stad symboliseert en haar sluier vrijelijk afwerpt en zich toont aan de wereld.”

“Alhoewel ik een Aleppiaan in hart en nieren ben, ken ik Damascus goed omdat ik er gestationeerd was toen ik mijn dienstplicht vervulde in het regeringsleger, in 2003, lang voor de oorlog begon.”

“De rivaliteit tussen Aleppo en Damascus bestaat ook al lang. Aan die rivaliteit zit ook een hedendaagse politieke dimensie: einde jaren 1950 vormden Syrië en Egypte samen de Verenigde Arabische Republiek. Dat was een pan-Arabisch project dat toen hoofdzakelijk door de Egyptische president Gamal Abdel Nasser is bedacht.”

“Aleppo heeft zich altijd verzet tegen centralisatie, en tegen het pan-Arabische project om samen met Egypte een Verenigde Arabische Republiek te vormen”

Ahmad Sheer

“Aleppo voelde nooit veel voor die republiek, omdat wij altijd meer op onszelf zijn geweest, en ons toentertijd meer richtten op Irak en de overige landen in het Midden-Oosten en in de Levant, dan op de rest van Syrië. Het regime van Gamal Abdel Nasser kon daar niet mee lachen, en heeft de nationalisering van vele bedrijven die volgde op de eenmaking van Egypte en Syrië, dan ook aangewend om industrie uit Aleppo te verhuizen. Naar Damascus.”

“Toen begon voor Aleppo een periode van achteruitgang: we waren plots niet meer die belangrijke stad in de Levant, maar een gewone provinciestad, ook toen Syrië zich enkele jaren later terugtrok uit de Verenigde Arabische Republiek. Vanaf toen is de steun van de moslimbroeders ook sterk beginnen groeien.”

“Hoewel Aleppo vanaf dan weinig middelen kreeg van de overheid, bleef het cultureel leven er wel bloeiend. Daar zorgden we zelf voor. Tot op de dag van vandaag is het devies in Aleppo daarom dat je goed voor jezelf moet zorgen, want dat de overheid het toch niet doet.”

“Einde jaren 1990, toen de huidige president Bashar Al-Assad zich begon warm te lopen om zijn vader op te volgen, heeft hij wel uitgepakt met een charmeoffensief voor Aleppo. Bashar luisterde naar onze grieven en investeerde in openbare voorzieningen. Net daarom is het voor mij moeilijk te begrijpen dat hij de stad tijdens de oorlog mee verwoest heeft.”

Sheer: “De eerste zonnestraal die dag in 2015 betekende mijn vertrek uit Syrië. Vertrekken bij dageraad, zoals in vroegere tijden. Dit is naast een intiem zelfportret ook een tafereel over iedereen die vertrekt, en familie – vrouw, zus, of moeder, en vader – achterlaat. Eén kant van de vertrekker huilt, en is grauw. De andere kant – tegen de zonnestraal in – is verlicht, want wijst richting het buitenland, weg van Syrië. Het symboliseert het nieuwe leven, vanaf dat moment.”

“Niemand weet op dat moment wat er gaat gebeuren. De vrouw in het schilderij kan niet met het vertrek om, de vader troost haar. En ik – ik was niet bang voor de dood – maar wel dat me iets zou overkomen waardoor ik heel mijn leven gehandicapt zou zijn.”

Sheer: “Het Plantin-Moretusmuseum op de Vrijdagmarkt in Antwerpen geeft een prachtig zicht op de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, en dit was dan ook het beeld dat ik tijdens mijn rookpauzes zag, toen ik er werkte. Het inzicht dat ik daarmee iets kon doen kwam op het moment dat ik me realiseerde dat ik het licht uit Syrië en het licht van hier in één schilderij kon verwerken. Syrië baadt in een gelig, warm licht, dat op een deel van de Vrijdagmarkt en de tafel binnenin valt.”

“De rest van het plein baadt in dat typische licht van hier: blauw, gefilterd, met verschillende tinten van grijs, zwartblauw en turkoois; tinten die ik vroeger niet kende. Alle Syriërs die ik ken zeggen me hetzelfde – dat als de zon hier schijnt, de warmte anders, sterker is dan in Syrië. Blauwer.”

“Voor mij persoonlijk verbeeldt dit schilderij mijn naar buiten komen. Het eerste jaar in België begreep ik de taal niet, en kon ik hier moeilijk aarden. Pas toen ik in het museum werkte en kon spelen met de twee realiteiten – Syrië en België – kwam het besef dat ik voor mezelf moest zorgen, en het licht hier kon omarmen.”

---

Ahmad Sheer (1978) is Master in de Arabische taal- en letterkunde en studeerde ook portretschilderen aan de academie in Aleppo. Hij arriveerde in 2015 in België, woont en schildert in Antwerpen, en is gehuwd en heeft twee kinderen.

Vanaf 2 oktober tot en met 25 december stelt Ahmad Sheer zijn werk tentoon in het restaurant van gebouw Q van de Universiteit Antwerpen, Universiteitsplein 1, 2610 Antwerpen.